Als redelijk mens onredelijkheid bestrijden

“Democratie, mensenrechten en door mens gemaakte wetten maken het onnodig zelf rechter en beul te zijn.”

Onze cultuur heeft vandaag de dag een basis van rede en redelijkheid. Voor de Verlichting was dat voorbehouden aan de elite en werd in het algemeen meestens simpelweg een beroep gedaan op bruut geweld bij het ontstaan van een conflict. Laws of the Jungle waren de geldende wetten. Met de groei van het seculiere onderwijs, ontwikkeld door westerse regeringen, heeft onze cultuur een vlucht genomen op het gebied van rede en redelijkheid. Conflicten worden oplost door te discussiëren, te debatteren, via het gerecht, via het parlement en via internationale organen. En het is niet langer nodig een beroep te doen op het toepassen van bruut geweld. Democratie, mensenrechten en door mens gemaakte wetten maken het onnodig zelf rechter en beul te zijn.

Het liberale onderwijs in het moderne westen heeft bijgedragen aan het vormen van kinderen tot mensen die rationeel denken en vooral rationeel hándelen. Niet alleen lezen en rekenen staan aan de basis van ontwikkeling. Ieder kind wordt opgevoed met de wetenschap een uniek individu te zijn met bepaalde fundamentele rechten. Met vrijheid van meningsuiting, vrijheid zelf gedachten te vormen en de vrijheid het leven in te richten, zoals hij dat wenst. Met de man of vrouw te trouwen, die hij zelf uitkiest. Het is geheel aan het individu, welke religie hij aan wil hangen en op welke politieke partij hij wil stemmen. Hij mag zelf bepalen welke persoonlijke doelen hij stelt en hij mag voor zijn eigen belangen opkomen. Mocht een situatie ontstaan, waarbij zijn belangen conflicterend zijn met de belangen van een ander, zijn er procedures te volgen om het conflict op te lossen. Daar hoeft geen geweld aan te pas te komen. “We zijn allemaal redelijke mensen”.

Ligt redelijkheid in de natuur van de mens? Wordt de mens geboren met rede? Het moderne liberale westen heeft - succesvol - een cultuur gecreëerd, waarin veruit de meeste mensen zich werkelijk gedragen als rationele wezens die handelen op basis van redelijkheid. Het voelt alsof het altijd zo is geweest. We leven echter in een uitzonderlijk tijdperk. Het is zeker niet áltijd zo geweest. En we lijken in het westen compleet te zijn vergeten dat de manier waarop wij hier met elkaar omgaan, het directe resultaat is van specifieke tradities met betrekking tot de manier van opvoeden én van westers secularisme, gericht op de ontwikkeling van het individu. We lijken inmiddels te geloven dat de mens rationeel geboren wordt. Dat het natuurlijk is om als mens rationeel en redelijk te zijn. Niets is minder waar.

“De manier waarop wij hier met elkaar omgaan is het directe resultaat van specifieke tradities met betrekking tot de manier van opvoeden én van westers secularisme, gericht op de ontwikkeling van het individu”.

Door de geschiedenis heen heeft de mens zich geenszins als rationeel individu gedragen, maar als onderdeel van een stam, tribaal, in groepen. En binnen vele culturen in de wereld, gedraagt men zich tot op de dag van vandaag als onderdeel van een stam, in plaats van zichzelf te zien als zelfstandig individu. Zij hebben uiteraard geen keuze. Als iedereen om je heen lid is van een stam, behoor jij ook tot die stam. Tenzij je een buitenbeentje, een verstotene, bent.

Een rationeel individu is vrij om zijn eigen weg te kiezen. Hij kan zelf een religie kiezen, experimenteren met het leven, zich zo excentriek kleden als hij wenst, voedsel van exotische culturen eten en tradities en gewoonten van de eigen cultuur bekritiseren en belachelijk maken. Wie tot een stam behoort, kan niets van dit alles. Toch wordt zijn vrijheid niet zozeer beperkt door externe druk vanuit de stam. Zijn vrijheid wordt het meest beperkt doordat hij dénkt als een stamlid en hierdoor zich niet kan vóórstellen, anders te handelen dan de manier waarop men handelt binnen zijn gemeenschap.

Het rationele individu bevindt zich in de luxe positie een beroep te kunnen doen op zijn verstand en geweten, om op basis daarvan het gedrag van zijn gemeenschap te beoordelen en zelfs te kunnen veroordelen. Zelf informatie inwinnen, zelfstandig overwegen en zelfstandig concluderen. Ook als die conclusie anders luidt, dan de visie van zijn gemeenschap. Wie opgroeit binnen een tribale gemeenschap kan geen moreel standpunt innemen, dat ver verwijderd is van de visie van zijn stam. Zijn definitie van goed, is namelijk hetgeen zijn gemeenschap of ideologie als goed beschouwt. En zijn definitie van slecht, is hetgeen zijn gemeenschap of ideologie als slecht beschouwt. Democratie en door mens gemaakte wetten zijn voor hem van geen waarde.

Boven het tribalisme uitgestegen, is het rationele individu dat zijn leven leeft als autonoom wezen. Hij is ontsnapt uit de gevangenis van de tribale gedachtegang en heeft geleerd voor zichzelf te denken, zijn persoonlijke belangen in ogenschouw te houden, zijn individuele kansen te zien en zijn persoonlijke doelen na te streven.

“We zijn allen redelijke mensen” -- Hoe redelijk kunnen we blijven als de ánder uiterst onredelijk is?

We kunnen alleen redelijk zijn ten opzichte van elkaar, omdat we ervan verzekerd zijn, dat de ánder zich zal onthouden van het gebruik van de wetten van de jungle. Hoe redelijk kunnen we blijven als de ánder uiterst onredelijk is? Omdat het rationele individu niet heeft hoeven leren, hoe in de jungle te overleven, heeft hij de neiging te vergeten wat de wetten van de jungle zijn.

En degenen die wel volgens de wetten van de jungle leven, worden door hem beschouwd als onbeschaafde barbaren. We vinden het vaak onbegrijpelijk dat de mens zich altijd heeft gedragen zoals hij zich gedragen heeft in de historie van de mensheid. Dit is simpelweg het gevolg van het feit dat het rationele individu alleen een wereld kent waarin de wetten van de jungle niet gelden. Opgegroeid in een vrije westerse cultuur van rationeel handelen en redelijkheid, is het lastig voor te stellen dat niet iedere groep, stam en ieder volk ter wereld op basis van deze redelijkheid en rationele denkwijze handelt. Het is echter wel een feit.

Wie logisch en theoretisch de tegenstelling Redelijkheid versus Wetten van de Jungle beschouwt, kan op voorhand de uitkomst van het conflict voorspellen.

Met de komst van de onredelijke islam lijkt het redelijke vrije westen terug te gaan in de tijd. Ben jij er klaar voor je oerinstinct te laten gelden?